Misbruik van recht bij Woo-Verzoeken: Wat kan een bestuursorgaan doen?
De Wet open overheid (Woo) biedt burgers de mogelijkheid om toegang te krijgen tot informatie die in bezit is van bestuursorganen, wat bijdraagt aan transparantie en democratische controle. Toch kan niet elke informatievraag zonder meer worden ingewilligd. Er zijn situaties waarin een Woo-verzoek wordt ingediend met een ander doel dan het verkrijgen van publieke informatie. Dit wordt dan misbruik van recht genoemd. Hoe kunnen bestuursorganen hier mee omgaan? Wat zijn aanwijzingen voor misbruik van recht en wat zijn de mogelijke reacties van een bestuursorgaan? In deze blog duiken we in deze vragen en bieden we duidelijkheid.
Wanneer is er sprake van misbruik van recht?
Misbruik van recht bij Woo-verzoeken kan zich voordoen wanneer een verzoeker een ander motief heeft dan het verkrijgen van publieke informatie. De Woo bevat een specifieke antimisbruikbepaling (artikel 4.6 van de Woo) die een bestuursorgaan in staat stelt om een Woo-verzoek niet te behandelen als er sprake is van misbruik van recht. Er zijn twee situaties waarin dit kan worden vastgesteld:
- Kennelijk ander doel dan het verkrijgen van publieke informatie
Dit kan bijvoorbeeld blijken uit:- Het indienen van veel Woo-verzoeken in een korte tijd.
- Het niet willen meewerken aan verduidelijking van het Woo-verzoek.
- Het onnodig spreiden van een Woo-verzoek over verschillende Woo-verzoeken.
- Het doormiddel van het indienen van Woo-verzoeken een onevenredig beslag leggen op de capaciteit van de organisatie.
- Het procesgedrag of uitlatingen van de verzoeker.
Zo zijn er nog een aantal aanwijzingen terug te vinden in de rechtspraak, maar de aanwijzing die veel gewicht wordt toegekend zijn de uitlatingen van de verzoeker. Daarnaast is een enkele aanwijzing van misbruik van recht doorgaans niet voldoende, om misbruik van recht aan te tonen zijn meerdere aanwijzingen nodig.
Advocaat-generaal Peter Wattel vergeleek het vaststellen van misbruik van procesrecht met de elephant test:
‘’Het beest is niet zo makkelijk te omschrijven zonder te verwijzen naar elementen die alleen dat beest kenmerken en die juist omschreven moeten worden, maar als je het ziet herken je het meteen.”
Dit geldt ook voor het vaststellen van misbruik bij Woo-verzoeken. Hoewel het moeilijk is om misbruik exact te definiëren, kan het bestuursorgaan het herkennen zodra het zich voordoet en door het combineren van aanwijzingen omschrijven.
- Evident geen bestuurlijke aangelegenheid
Het Woo-verzoek moet betrekking hebben op een bestuurlijke aangelegenheid, zoals beleid of uitvoering daarvan. Woo-verzoeken die duidelijk triviaal zijn, bijvoorbeeld over de kleur van meubilair, kunnen als misbruik worden gezien. Het bestuursorgaan moet echter zorgvuldig beoordelen of het Woo-verzoek evident geen bestuurlijke aangelegenheid betreft. Wanneer twijfel bestaat, moet het Woo-verzoek alsnog in behandeling worden genomen.
Hoe kunnen bestuursorganen reageren op misbruik van recht?
Wanneer een bestuursorgaan merkt dat er mogelijk sprake is van misbruik, is het belangrijk om zorgvuldig en proportioneel te reageren. Er zijn verschillende stappen die een bestuursorgaan kan nemen:
- In gesprek met de verzoeker
Als het vermoeden van misbruik bestaat, kan het zinvol zijn om eerst het gesprek aan te gaan met de verzoeker. Dit kan het bestuursorgaan helpen te begrijpen of er een ander doel is dan het verkrijgen van publieke informatie en misbruik in een vroeg stadium voorkomen. Dit kan ook helpen om Woo-verzoeken die onduidelijk of vaag zijn, te verduidelijken en zo de administratieve last te verlichten. Indien de verhoudingen verstoord raken, kan mediation een oplossing bieden. Let hierbij wel op, wanneer misbruik van recht is vastgesteld, dient het bestuursorgaan onverwijld te besluiten dat het verzoek niet in behandeling wordt genomen.
- Verzoek niet in behandeling nemen
Als het gesprek of mediation niet leidt tot een oplossing, kan het bestuursorgaan besluiten om het Woo-verzoek niet verder te behandelen. Het is belangrijk dat het bestuursorgaan het besluit goed motiveert en duidelijk maakt waarom het als misbruik wordt beschouwd.
- Mogelijke vervolgverzoeken
Wanneer misbruik van recht is vastgesteld, hoeft het bestuursorgaan een volgend Woo-verzoek van dezelfde verzoeker in principe niet in behandeling te nemen. De misbruikintentie kan bij een volgend Woo-verzoek worden aangenomen, tenzij de verzoeker kan aantonen dat er een concreet en valide belang bestaat bij het indienen van het nieuwe Woo-verzoek.
- Schade verhalen op de verzoeker
Indien misbruik van recht wordt vastgesteld, kan een bestuursorgaan de schade die voortkomt uit dit misbruik vorderen via een (civiele) gerechtelijke procedure op grond van de onrechtmatige daad. Dit kan bestaan uit de kosten die het bestuursorgaan heeft moeten maken, zoals de extra uren van ambtenaren die nodig waren om het verzoek te beoordelen en te verwerken.
Conclusie
Het is belangrijk dat een bestuursorgaan alert is op tekenen van misbruik en met zorg reageert. Van gesprekken met de verzoeker tot het niet in behandeling nemen van een verzoek of zelfs het verhalen van schade, er zijn verschillende manieren om misbruik tegen te gaan. Een bestuursorgaan moet echter altijd zorgvuldig en proportioneel handelen, en daarbij zorgen voor voldoende motivering van besluiten.
